Άγκνες Χέλλερ: «Ο Ορμπάν καταστρέφει την ψυχή της Ουγγαρίας»

© Der Spiegel - Ágnes Heller: «Orbán zerstört die Seele Ungarns», 12.04.2018

Ο Βίκτορ Ορμπάν νίκησε ξεκάθαρα στις εκλογές της Ουγγαρίας.* Η φιλόσοφος Άγκνες Χέλλερ φοβάται για το μέλλον της πατρίδας της. Προειδοποιεί για τις φιλοδοξίες του Ούγγρου πρωθυπουργού, οι οποίες θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο ακόμη και την Ευρώπη ως όλον. Μια συνέντευξη με τον Keno Verseck του Spiegel.

 
SPIEGEL ONLINE: Κα Heller, στις βουλευτικές εκλογές στην Ουγγαρία συνέβη αυτό για το οποίο είχατε προειδοποιήσει. Ο Viktor Orbán νίκησε και πάλι με πολύ μεγάλη διαφορά και πιθανώς θα έχει και την πλειοψηφία των δύο τρίτων της Βουλής. Πώς σχολιάζετε το αποτέλεσμα των εκλογών;
Heller: Όποιος έχει πτυχίο μέσης εκπαίδευσης μπορούσε να το προβλέψει. Εάν υπήρχαν μόνον δύο λίστες αντιπολιτευόμενων κομμάτων και μόνον ένας υποψήφιος της αντιπολίτευσης στις μονοεδρικές εκλογικές περιφέρειες, θα μπορούσε ο Orbán να είχε νικηθεί. Αντί να κάνει αυτό, η αντιπολίτευση συζητούσε για τις ιδεολογικές διαφορές μεταξύ των κομμάτων της. Όταν οι ηγέτες της βρεθούν στη φυλακή, τότε θα μπορούν άνετα να μιλούν για τις ιδεολογικές διαφορές τους χτυπώντας στους τοίχους των κελλιών με συνθηματικό κώδικα.

SPIEGEL ONLINE: Πιστεύετε πραγματικά ότι ο Orbán θέλει να βάλει στη φυλακή τους επικριτές του και τους αντιπάλους του;
Heller: Δεν πιστεύω τίποτε, παίρνω όμως στα σοβαρά τα λόγια του Orbán. Στην ομιλία του για την Εθνική Επέτειο της 15ης Μαρτίου, απείλησε όλους τους επικριτές, ότι μετά τις εκλογές θα απαιτήσει πολιτική, ηθική και νομική ικανοποίηση. Γι' αυτόν, τα κόμματα της αντιπολίτευσης και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις είναι αντιπρόσωποι μιας παγκόσμιας συνωμοσίας εναντίον της Ουγγαρίας. Δηλαδή, είναι ένοχοι εσχάτης προδοσίας εναντίον της χώρας τους. Και τέτοιους ανθρώπους τι τους κάνεις; Τους κλείνεις στη φυλακή.

 
SPIEGEL ONLINE: Ωστόσο η Ουγγαρία είναι μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και απέχει πολύ από την κατάσταση που επικρατεί στη Ρωσία ή στην Τουρκία.
Heller: Ναι, έτσι σκέφτονται πολλοί πολιτικοί της Ευρωπαικής Ένωσης και οι γραφειοκράτες της ΕΕ. Μικρό το κακό, λένε· στο κάτω κάτω, εκλογές έγιναν και ο Ορμπάν νίκησε με μεγάλη πλειοψηφία. Νομίζω όμως ότι δεν πρέπει να υποτιμώνται τα μηνύματα του Ορμπάν και δεν πρέπει να καλλιεργούνται ψευδαισθήσεις. Τα πράγματα πρέπει να λέγονται με το όνομα τους. Προειδοποιώ ότι εδώ υπάρχει ένα τέρας λαίμαργο για εξουσία που οδηγεί τα πράγματα κλιμακωτά μέχρι τα άκρα. 

 

SPIEGEL ONLINE: Κατά τη γνώμη σας, η Ουγγαρία εξακολουθεί να είναι δημοκρατία ή έγινε ήδη δικτατορία;
Heller: Ανάμεσα στις ποικίλες πολιτικές οντότητες που δημιούργησε η σύγχρονη μαζική κοινωνία, ο «Ορμπανισμός» αντιπροσωπεύει έναν ακραίο τύπο. Είναι μια τυραννία που νομιμοποιείται κάθε τέσσερα χρόνια με εκλογές. Στηρίζεται σε μια νεόπλουτη πελατεία, η οποία προσφέρει στην εξουσια μια εξαγορασμένη υποστήριξη. Εξαπλώνει ευρύτερα την επίδρασή της μέσω της εξτρεμιστικής της ιδεολογίας, τα στοιχεία της οποίας είναι ρατσιστικός εθνικισμός, κατασκευή εχθρών και διάδοση του αισθήματος της απειλής, διαρκής αγώνας ενάντια σε κάτι ή σε κάποιον που θέλει να καταστρέψει την Ουγγαρία· στον αγώνα αυτόν, ο Ορμπάν αυτοπροβάλλεται ως ο προστάτης και σωτήρας. Δηλητηριάζει την ψυχή του λαού με μίσος και με φόβο.

Χέλλερ, Χάμπερμας

SPIEGEL ONLINE: Είναι απειλή για την Ευρώπη η τάξη πραγμάτων που προωθεί ο Ορμπάν;
Heller: Ναι. Η Ουγγαρία έχει γίνει πια πολύ μικρή για τον Ορμπάν. Σκέφτεται σε ευρύτερες κλίμακες. Θέλει να γίνει ένας από τους ηγέτες της ευρωπαϊκής πολιτικής. Αυτό, πριν από δέκα χρόνια φαινόταν παράλογο, όμως σήμερα δεν είναι. Ο Ορμπανισμός είναι ένας επικίνδυνος ιός που εξαπλώνεται ταχέως και μπορεί να σκοτώσει όχι μόνο την ελευθερία στην Ουγγαρία, αλλά και όλα όσα αποτελούν τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Αυτό που μπορώ να πω είναι, Ευρώπη, πρόσεχε!

  
SPIEGEL ONLINE: Ωστόσο, στην πολιτική οικογένεια του Ορμπάν, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, στο οποίο ανήκουν επίσης οι Γερμανοί Χριστιανοδημοκράτες του CDU και οι Βαυαροί Χριστιανοκοινωνιστές του CSU, πολλοί πολιτικοί πιστεύουν ότι μπορεί να βρεθεί ένα κάποιο σημείο ισορροπίας με τον Ορμπάν. Εσείς, τι νομίζετε; 

Heller: Εδώ και οκτώ χρόνια δεν έχει βρεθεί ένα τέτοιο σημείο ισορροπίας, ούτε σε θέματα εσωτερικής, ούτε σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Είχα προειδοποιήσει νωρίς γι' αυτό. Η λαιμαργία για εξουσία δεν γνωρίζει όρια. Όσο μάταιες ήταν παλιότερα οι ελπίδες μας για σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο, τόσο μάταιες είναι και τώρα οι ελπίδες για μια Ορμπανική τάξη πραγμάτων με ανθρώπινο πρόσωπο.

SPIEGEL ONLINE: Κάνοντας μια αναδρομή στα τελευταία οκτώ χρόνια που κυριαρχεί ο Orbán, η ένταση και ο ριζοσπαστισμός των ανακατατάξεων στην Ουγγαρία φαίνονται μερικές φορές εξωφρενικών διαστάσεων. Πώς μπόρεσε να συμβεί αυτό;
Heller: Ο Orbán ήρθε στην εξουσία το 2010, επειδή οι προηγούμενες κυβερνήσεις ήταν κακές και ανεπαρκείς. Μόλις ανέλαβε την εξουσία, έκανε αμέσως αλλαγές στο νομοθετικό πλαίσιο και άλλαξε τους κανόνες του παιχνιδιού, αρχίζοντας από τα μέσα ενημέρωσης και το δικαστικό σώμα. Το ευρύτερο [και πανευρωπαϊκό] πλαίσιο των πολιτικών εξελίξεων στην Ουγγαρία είναι μια συγκρουσιακή κατάσταση, για την οποία πολλοί παρατηρητές, εμής συμπεριλαμβανομένης, προειδοποιούν εδώ και χρόνια. Λόγου χάρη, η σύγκρουση εντός της ΕΕ μεταξύ του κέντρου της και της περιφέρειας της ή το πρόβλημα της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών...

 

SPIEGEL ONLINE: ...εναντίον της οποίας ο Ορμπάν ρητορεύει με τόσο πάθος.
Heller: Δεν χρειάζεται ένας Βίκτορ Ορμπάν για να διαπιστώσουμε ότι στις Βρυξέλλες υπάρχει μια γραφειοκρατία, που δεν είναι ικανή να εμπνεύσει τους ανθρώπους για την Ευρώπη και να τους κάνει κοινωνούς της ουσίας τού να είσαι Ευρωπαίος.

SPIEGEL ONLINE: Γιατί η κυβέρνηση του Ορμπάν κατάφερε να παραβιάσει τόσο πολλές φορές τις ευρωπαϊκές αξίες, χωρίς αυτό να της κοστίσει αποτελεσματικές κυρώσεις από την ΕΕ;
Heller: Δεν υπάρχει ευρωπαϊκό Σύνταγμα· συνεπώς, δεν υπάρχουν γραπτά καθιερωμένες ευρωπαϊκές αξίες που παραβιάζονται. Εάν υπήρχε ένα τέτοιο Σύνταγμα, πολλά πράγματα θα ήταν απλούστερα και σαφέστερα. 

SPIEGEL ONLINE: Είστε μόνιμος στόχος λεκτικών επιθέσεων και συνεχόμενων εχθρικών δημοσιεύσεων από φιλοκυβερνητικά μέσα ενημέρωσης. Φοβάστε;
Heller:  Όχι. Έχω δει πολύ χειρότερα πράγματα στη ζωή μου. Δεν νοιάζομαι για τον εαυτό μου, αλλά για την Ουγγαρία. Ο Ορμπάν διδάσκει τους ανθρώπους να μισούν. Καταστρέφει την ψυχή αυτής της χώρας.

Εδώ και πολλές δεκαετίες η φιλόσοφος Ágnes Heller είναι μια δυνατή φωνή κατά του ολοκληρωτισμού και σήμερα ανήκει στους σημαντικότερους επικριτές του πρωθυπουργού της Ουγγαρίας Viktor Orbán. Ως μικρό κορίτσι έζησε στο γκέτο της Βουδαπέστης και επέζησε του Ολοκαυτώματος και των συστηματικών διώξεων από το ουγγρικό φασιστικό και αντισημιτικό κόμμα Σταυρωτό Βέλος [Nyilaskeresztes Párt του Ferenc Szálasi]. Αργότερα ήταν μαθήτρια του επίσης Ουγγροεβραίου μαρξιστή φιλοσόφου Γκέοργκ Λούκατς (György Lukács). Μετά δραστηριοποιήθηκε στη μεταρρυθμιστική μαρξιστική «Σχολή της Βουδαπέστης». 

 Μετά από την απαγόρευση να διδάσκει στο πανεπιστήμιο στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και όλο και περισσότερες παρενοχλήσεις από το κομμουνιστικό καθεστώς, κατέφυγαν το 1977 μαζί με τον τότε σύζυγό της Ferenc Fehér στην Αυστραλία ως πολιτικοί πρόσφυγες. Αργότερα η Ágnes Heller μετακόμισε στις ΗΠΑ, όπου έγινε καθηγήτρια στη Νέα Σχολή Κοινωνικών Ερευνών της Νέας Υόρκης, ως διάδοχος της Hannah Arendt στην έδρα Φιλοσοφίας που κατείχε εκείνη προηγουμένως. Μετά το τέλος της δικτατορίας του «υπαρκτού σοσιαλισμού» το 1989, επέστρεψε στην Ουγγαρία και από τότε ζει στη Βουδαπέστη. Σήμερα η Heller είναι 88 ετών και εξακολουθεί να έχει πολύ δραστήρια δημόσια παρουσία. Στα κείμενα και στα βιβλία της ασχολείται με τις νέες μορφές ολοκληρωτισμού.

Το Κοινοβούλιο της Βουδαπέστης

* Το αποτέλεσμα των εκλογών της 8ης Απριλίου 2018 στην Ουγγαρία έχει κοινά με τα εκλογικά συμβαίνοντα στην υπόλοιπη Κεντρική Ευρώπη και στο Δυτικό μέρος της ηπείρου, κυρίως ως πρός τη κρίση της Σοσιαλδημοκρατίας καθώς και των κομμάτων του κατακερματισμένου Κέντρου. Συγκεκριμένα, το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (Magyar Szocialista Párt - MSZP), που κυβερνούσε τη χώρα μέχρι το 2010 και στις εκλογές 2006 είχε επιτύχει ποσοστό 43,2%, και παρά τη συμμαχία του με το μικρό κόμμα Διάλογος (το οποίο προέκυψε από διάσπαση του ουγγρικού  Πράσινου κόμματος το 2013), όχι μόνον δεν ανέκαμψε από το 25 % του 2014 (σε τρικομματικό συνασπισμό) αλλά έπεσε στο 12 %. 

Η Δημοκρατική Συμμαχία του Ferenc Gyurcsány (από διάσπαση των Σοσιαλδημοκρατών το 2011, με σοσιαλφιλελεύθερες τάσεις), για πρώτη φορά ως αυτόνομο κόμμα, έλαβε 5,5 % περίπου.  
Το τρίτο κεντρώο - σοσιαλφιλελεύθερο κόμμα Együtt (Μαζί) το οποίο το 2014 είχε συμπήξει συμμαχία με τους Σοσιαλδημοκράτες και τη Δημοκρατική Συμμαχία, αυτή τη φορά ως αυτόνομο κόμμα έλαβε 0,66 %. 

Στην άλλη πλευρά, το Πράσινο Κόμμα Lehet Más a Politika (LMP) με υποψήφια πρωθυπουργό την Bernadett Szél ανέκαμψε από τα επακόλουθα της διάσπασης του 2013 και κινήθηκε ανοδικά (7,06 %, έναντι 5,26 % το 2014).
Ωστόσο, διαφορετικά από τα αποτελέσματα της Δυτικής Ευρώπης, η μερίδα του λέοντος πήγε σαφώς στα δεξιά κόμματα. Στην Ουγγαρία η Δεξιά αναδείχτηκε από τις πρόσφατες εκλογές άφθαρτη· φαίνεται ότι η ισχυρή δόση λαϊκισμού τής πρόσφερε ανοσία στις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και στη δημόσια εικόνα σκανδάλων. Το κυβερνητικό Fidesz του Ορμπάν, σε συνεργασία με τους παραδοσιακούς Χριστιανοδημοκράτες (Kereszténydemokrata Néppárt, KDNP) έλαβε 49,27 % έναντι 44,87 % το 2014. Ο δε ενδοδεξιός τους αντίπαλος Jobbik, που βρίσκεται σε διαδικασία απομάκρυνσης από τις έντονα ακροδεξιές - αντισημητικές καταβολές του, έλαβε 19,06 % έναντι 20,22 % το 2014.