«Εξέγερση των ελίτ» χωρίς όρια. Η κατά Μαξ Βέμπερ διευθυντική γραφειοκρατία - «κάστα», οι Μπίντερμαν της πολιτικής και οι εμπρηστές

του Στέφαν Κάιζερ

 
© Der Spiegel - Stefan Kaiser: Völlig losgelöst, 2.3.2017
 

Παντού στον κόσμο, οι απολαβές των κάθε είδους κορυφαίων διευθυντικών στελεχών - του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, των νυν των πρώην και των ...επόμενων - δεν υπόκεινται σε κανένα είδος λογικού μέτρου και δεν επιδέχονται καμιά γραμμική μαθηματική σύγκριση με τις αποδοχές των συνήθων εργαζομένων.

Για «εξέγερση των ελίτ» έγραψε πριν λίγες δεκαετίες ο Κρίστοφερ Λας· όμως, ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, ο Μαξ Βέμπερ φοβόταν ότι η σκοτεινή προοπτική μιας σχεδόν άτρωτης «γραφειοκρατίας» και μιας σκληρά στρωματοποιημένης κοινωνίας αποτελούμενης από «κάστες» μπορεί να είναι το ζοφερό μέλλον του ανθρώπου μέσα στο «σιδερένιο κλουβί» του υπερώριμου καπιταλισμού. Όπως έγραψε η πολιτική επιστήμονας Regina Titunik η οποία μελέτησε όσο λίγοι το έργο του, αυτό που προέβλεψε ο Βέμπερ για το μέλλον των δυτικών κοινωνικών και τον τρόμαξε σαν σήμα κινδύνου, φαίνεται καθαρά στο τέλος του βιβλίου Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού (γραμμένου το 1904): «Η εξυπηρέτηση των επιθυμιών ευνοημένων κοινωνικών ομάδων και η παθητική στάση των κοινωνικά αδύναμων, υπό την εξουσία μιας νέας αριστοκρατίας» (→ pdf, σ. 17)

Στην σημερινή Γερμανία, οι Σοσιαλδημοκράτες επιχείρησαν να ανακινήσουν ως θέμα της προεκλογικής εκστρατείας το σκάνδαλο των «εξεγερμένων μάνατζερς». Όμως, τελικά, κανείς και πουθενά δεν τολμά να αγγίξει πραγματικά αυτήν την νομενκλατούρα, μολονότι εμφανώς καταλήγει να γίνει κι αυτή (όπως είχε γίνει και εκείνη που κατέρρευσε το 1989), ένας κοινωνικός και πολιτικός εμπρηστικός μηχανισμός. Οι «πυρομανείς» και οι βοηθοί τους που τον έθεσαν σε λειτουργία είναι πολλοί, πολλών ειδών και ιδεολογιών· αλήθεια, πόσοι από το πολιτικό προσωπικό, στη Γερμανία, στην Ελλάδα ή αλλού, δεν έχουν ανακατέψει με τα χέρια τους αυτά τα εύφλεκτα υλικά; Δεν θα 'πρεπε λοιπόν να ξέρουν, ότι ούτε αυτοί θα είναι άτρωτοι άν η φωτιά δεν τεθεί υπό έλεγχο; Πόσες φορές μείναμε άναυδοι και στην Ελλάδα, για το πόσο παχυλά αυτοεξυπηρετούνται, εν μέσω κρίσης, διευθυντικά στελέχη δημόσιων οργανισμών «κοινής ωφέλειας» και μάνατζερς «θεσμικών οργάνων», υπό την σκέπη πρασινωπών, κυανόμορφων, τώρα και ερυθρόμορφων κυβερνώντων ;
Ο θεατρικός μύθος του Μαξ Φρις για τους Μπίντερμαν και τους εμπρηστές (βλ. και → εδώ ←) ίσως λέει κάτι και για το φαινόμενο Σουλτς (το οποίο φαίνεται πια να μιμείται με πρωτοφανή τρόπο την τροχιά και τη λάμψη ενός διάττοντα αστέρα)· σίγουρα, πάντως, είναι μια γεμάτη περιεχόμενο αλληγορική εικόνα της αξεπέραστης κοινωνιολογικής ανάλυσης του Κρ. Λας, για την προδοσία της δημοκρατίας από το πολιτικό προσωπικό.

Γ. Ρ. 

 

Και πάλι στην Volkwagen [μεγάλο μέρος του μετοχικού κεφαλαίου της ανήκει σε ιδιοκτήτες του δημόσιου τομέα, βλ. παρακάτω] πήραν τα πιό πολλά. Περισσότερα από 12 εκατομμύρια ευρώ εισέπραξε η Christine Hohmann-Dennhardt, για 13 μήνες - μόνον - εργασίας στην εταιρεία. Η Hohmann-Dennhardt, πρώην δικαστής του Συνταγματικού Δικαστηρίου, συμμετείχε στο Διοικητικό Συμβούλιο της μητρικής εταιρείας της VW ως υπεύθυνη για την ακεραιότητα και νομιμότητα. Και μετά, είδαμε αυτά τα ποσά.

Ο πρώην επικεφαλής Μάρτιν Βίντερκορν (Martin Winterkorn), όταν ακόμη ήταν εν ενεργεία Διευθύνων Σύμβουλος, έλαβε μερικές φορές ως ετήσιο μισθό μέχρι και 17 εκατομμύρια ευρώ. Αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη θέση του, στον απόηχο της υπόθεσης με τις παραποιημένες μετρήσεις ρύπων στα πετρελαιοκίνητα μοντέλα, και λαμβάνει τώρα 3.100 ευρώ ως σύνταξη. Αλλά προσέξτε: 3.100 ευρώ σύνταξη την ημέρα. Μια τέτοια σύνταξη, οι κανονικοί εργαζόμενοι της Volkwagen μπορούν να τη βλέπουν μόνον στα όνειρά τους.  

© Statista / SPIEGEL ONLINE

Με τέτοιες ακραίες υπερβολές, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η πολιτική ανακάλυψε τις αμοιβές των διευθυντικών στελεχών ως θέμα της προεκλογικής εκστρατείας. Και πρώτοι-πρώτοι οι Γερμανοί Σοσιαλδημοκράτες, οι οποίοι, με επικεφαλής τον Μάρτιν Σουλτς, φάνηκαν να παίρνουν νέες δυνάμεις ως κόμμα των ταξικών αγώνων. Και δήλωσαν ότι η νοοτροπία αυτή, της αυτο-εξυπηρέτησης, πρέπει να λάβει τέλος. 
Η κατάσταση αυτή «είναι πια εκτός ελέγχου», δήλωσε με οργή ο Σουλτς και πρότεινε στις επιχειρήσεις πολλών ειδών κίνητρα και περιθώρια κινήσεων για να μπορέσουν να περικόψουν τις απολαυές των διεθυντικών στελεχών τους. Το ερώτημα είναι: Τι μπορεί να πετύχει στην πραγματικότητα με τέτοιες προτάσεις ο Σουλτς; Και τελικά, ούτε οι Σοσιαλδημοκράτες τολμούν να προτείνουν το μόνο πραγματικά αποτελεσματικό μέτρο, την νομοθετική κάλυψη. 

Οι μισθοί των εκτελεστικών διευθυντών έχουν ξεπεράσει κάθε λογικό όριο.

Τα τελευταία 20 χρόνια, οι μισθοί των κορυφαίων διευθυντικών στελεχών στη Γερμανία έχουν αυξηθεί πέρα από κάθε όριο. Σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη του Πανεπιστημίου Humboldt του Βερολίνου, στα μέσα της δεκαετίας του 1990, οι διευθύνοντες σύμβουλοι μιας εταιρείας εισηγμένης στο Χρηματιστήριο της Φρανκφούρτης, είχαν κατά μέσο όρο ετήσιες απολαβές λίγο πάνω από 500.000 ευρώ. Το 2007 ο αριθμός αυτός είχε ήδη φτάσει σχεδόν τα 3.000.000 ευρώ, όπως φαίνεται στο παραπάνω γράφημα του SPIEGEL ONLINE και του Statista.

[βλ. και τη σύγκριση με τις εταιρείες άλλων χρηματιστηρίων του κόσμου]

Ωστόσο, άν δούμε το θέμα από κοινωνική και πολιτική σκοπιά, μια άλλη πτυχή είναι πιο σημαντική από το απόλυτο επίπεδο αυτών των αμοιβών: Η σύγκριση με την εξέλιξη των αμοιβών των κανονικών ανθρώπων. Ενώ οι αμοιβές των διευθυντικών στελεχών στις δεκαετίες του 1990 και του 2000 εκτοξέυτηκαν κατακόρυφα, οι μισθοί και οι απολαυές των πολλών πολιτών παρέμειναν στάσιμοι, πράγμα που σήμαινε ότι η απόσταση των κορυφαίων διευθυντικών στελεχών από τους συνήθεις εργαζόμενους μεγαλώνει όλο και περισσότερο.

Το 1995, η μέση αποζημίωση ενός διευθύνοντος συμβούλου μιας εταιρείας εισηγμένης στο Χρηματιστήριο της Φρανκφούρτης ήταν 14 φορές μεγαλύτερη από τον μέσο μισθό ενός κανονικού εργαζομένου. Το 2007, η αναλογία αυτή είχε ήδη αυξηθεί στον αριθμό 54 φορές, σύμφωνα με την ίδια μελέτη του Πανεπιστημίου Humboldt. Βέβαια, μετά την οικονομική κρίση του 2008, ο ρυθμός αύξησης των αμοιβών των εκτελεστικών στελεχών έχει επιβραδυνθεί σημαντικά. Ωστόσο, ακόμη και μετά το 2008, και για ό,τι αφορά τις περισσότερες «κορυφές» επιχειρήσεων, τα νούμερα είναι τέτοια, ώστε είμαστε ακόμη πάρα πολύ μακριά για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για σεμνότητα και αιδώ.

«Πολλές εταιρείες εξακολουθούν να είναι υπερβολικά χαλαρές για ό,τι αφορά τις αποζημιώσεις των εκτελεστικών στελεχών τους», λέει ο Ingo Speich της εταιρείας επενδύσεων Union Investment. Επικαλούνται διαρκώς συγκρίσεις με τις ΗΠΑ, λέει, όπου οι διευθύνοντες σύμβουλοι κερδίζουν πολύ περισσότερα από αυτά που κερδίζουν οι συνάδελφοί τους στη Γερμανία (βλ. το διάγραμμα παρακάτω). Λέγεται συχνά, ότι σε περίπτωση μείωσης των απολαβών τους, ίσως τα κορυφαία στελέχη θα έφευγαν αθρόα από τη Γερμανία για να μετεγκατασταθούν στο εξωτερικό. Ο Speich αμφισβητεί αυτό το επιχείρημα: «Το ερώτημα είναι, πόσοι από αυτούς θα προσλαμβάνονταν αλλού, με οποιονδήποτε μισθό», λέει.

Αμοιβές διευθυντικών στελεχών σε διάφορες χώρες, 2014

«Σιωπηρό σύμφωνο μη επίθεσης» 
Πώς όμως μπόρεσε να συμβεί το γεγονός αυτό; Πώς έγινε και οι μισθοί των κορυφαίων διευθυντικών στελεχών αποσυνδέθηκαν από τα πραγματικά οικονομικά δεδομένα των επιχειρήσεων;
Στην πραγματικότητα, πρόκειται μάλλον για ένα είδος σιωπηρού συμφώνου μη επίθεσης: Τα εποπτικά συμβούλια, τα οποία έχουν ως τυπικό καθήκον να ελέγχουν τα επικεφαλής στελέχη των εταιρειών, και στην πραγματικότητα είναι αρμόδια και για το ύψος των αποζημιώσεων των εκτελεστικών στελεχών, πολύ συχνά έχουν «πολύ στενές σχέσεις» με τα κορυφαία διευθυντικά στελέχη. Ούτε οι ιδιοκτήτες του μετοχικού κεφαλαίου των εταιρειών, ούτε οι πολιτικοί φαίνεται να νοιάζονται ιδιαίτερα για το γεγονός ότι οι απολαυές των στελεχών εκτινάσσονται σε όλο και μεγαλύτερα ύψη.
Αυτό φάνηκε για μια ακόμη φορά πολύ καθαρά στην περίπτωση της Volkwagen, στο Εποπτικό Συμβούλιο της οποίας συμμετέχουν [σύμφωνα με τις ισχύουσες στη Γερμανία διαδικασίες συμμετοχής και συναπόφασης - «Mitbestimmung» - των εργαζομένων] όχι μόνον πολύ ισχυροί συνδικαλιστές [των κεντρικών συνδικαλιστικών ενώσεων και ομοσπονδιών] και εκπρόσωποι των εργαζομένων στα επιχειρησιακά ή εργοστασιακά συμβούλια, αλλά και δύο εκπρόσωποι της ομόσπονδης χώρας [«κρατιδίου»] της Κάτω Σαξονίας [η οποία είναι από τους μεγαλύτερους μετόχους της επιχείρησης Volkwagen ως ιδιοκτήτρια ποσοστού 20 % του μετοχικού της κεφαλαίου]· μάλιστα, ο ένας από αυτούς είναι ο πρωθυπουργός της Κάτω Σαξωνίας Stephan Weil [μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος το οποίο κυβερνά την Κάτω Σαξωνία από το 2013 - ως μεγαλύτερος κυβερνητικός εταίρος μαζί με τους Πράσινους].

Μετοχική σύνθεση και εταιρική διάρθρωση της μητρικής Volkswagen

H ομόσπονδη χώρα της Κάτω Σαξονίας είναι μεγαλομέτοχος της VW. Μάλιστα, το δημόσιο μαζί με τους εκπροσώπους των εργαζομένων έχουν την πλειοψηφία στο Εποπτικό Συμβούλιο της εταιρείας. Παρόλα αυτά, σε μια εταιρεία με τέτοια σύνθεση όπως είναι η VW, παρατηρούνται διαρκώς ακραίες υπερβολές στις απολαβές των διευθυντικών στελεχών - όπως στις περιπτώσεις του Winterkorn και της Hohmann-Dennhardt για τις οποίες γράψαμε στην αρχή. 
Για το θέμα αυτό, μίλησε σε μια συνέντευξη στο περιοδικό Spiegel o επικεφαλής της συνδικαλιστικής ομοσπονδίας των εργαζομένων στη μεταλλουργική βιομηχανία IG Metall και μέλος του Εποπτικού Συμβουλίου της VW Γεργκ Χόφμαν (Jörg Hofmann). Συνοπτικά απάντησε ως εξής: Το Εποπτικό Συμβούλιο είναι υποχρεωμένο να συμφωνήσει για να εκπληρωθούν οι υφιστάμενες μισθολογικές συμβάσεις [των διευθυντικών στελεχών]. Δυστυχώς, δεν μπορεί να κάνει τίποτε περισσότερο. Το γεγονός ότι για να περάσουν αυτές οι μισθολογικές  συμβάσεις, το «πράσινο φώς» το είχαν ανάψει προηγουμένως οι ίδιοι ακριβώς ελεγκτές, ο Hofmann και οι συνάδελφοί του απλά το αποσιωπούν.

Όταν ο προϊστάμενος κερδίζει 141 φορές όσο οι εργαζόμενοί του

Όμως στην Volkswagen, ακόμη και η διαφορά μισθών μεταξύ των ανώτατων διοικητικών στελεχών και του μέσου εργαζόμενου είναι από τις μεγαλύτερες στη Γερμανία. Σύμφωνα με μια μελέτη του οικονομικού Ινστιτούτου Ηans Böckler, το οποίο πρόσκειται στα συνδικάτα, ο Διευθύνων Σύμβουλος της Volkswagen το 2014 έλαβε 141-πλάσια αμοιβή από τον μέσο εργαζόμενο της VW.
Για πρώτη φορά τώρα, υπό την πίεση των πρόσφατων σκανδάλων για τις μετρήσεις ρύπων, το Εποπτικό Συμβούλιο της VW ενέκρινε τη μεταρρύθμιση του συστήματος προσδιορισμού αμοιβών στην εταιρεία. Από τώρα και στο εξής, ο Διευθύνων Σύμβουλός της θα μπορεί να αμείβεται το πολύ με δέκα εκατομμύρια ευρώ το χρόνο, ενώ τα απλά μέλη του διοικητικού συμβουλίου κατ' ανώτατο όριο με 5,5 εκατ. ευρώ. Όμως για μια εταιρεία που βρίσκεται σε κρίση, όπως είναι η Volkswagen, αυτά εξακολουθούν να είναι τερατώδη ποσά. 
Ωστόσο άλλες επιχειρήσεις συνεχίζουν να αυξάνουν έντονα τις αμοιβές των διευθυντικών στελεχών: Το Εποπτικό Συμβούλιο της εταιρείας λογισμικού SAP ενέκρινε πρόσφατα αποδοχές για το 2016 του Διευθύνοντος Συμβούλου της Bill McDermott περίπου ύψους 14 εκατομμυρίων ευρώ - σχεδόν τρεις φορές περισσότερο από το 2015. Η αποζημίωση ήταν «τέτοια ώστε να είναι ανταγωνιστική σε διεθνές επίπεδο», διαμήνυσε η εταιρεία. 
Αυτά τα παραδείγματα ένα πράγμα δείχνουν: Όσοι θέτουν ζήτημα πώς θα εμποδιστούν οι παράλογες  υπερβολές στους μισθούς διευθυντικών στελεχών, καλύτερα να μην εναποθέτουν  μεγάλες ελπίδες στα εποπτικά συμβούλια των ίδιων των εταιρειών.

Ο υποψήφιος καγκελάριος Μάρτιν Σουλτς με τον πρώην διευθύνοντα σύμβουλο της VW  Winterkorn

Να αποφασίζουν οι μέτοχοι για το ύψος των αμοιβών των διευθυντικών στελεχών;  
Για το θέμα αυτό, οι πολιτικοί επιχειρούν να θέσουν ενώπιων των ευθυνών τους και μιαν άλλη ομάδα: Τους μεγαλοεπενδυτές [που κατέχουν μερίδες του μετοχικού κεφαλαίου των μεγάλων εταιρειών], λόγου χάρη εταιρείες διαχείρισης κεφαλαίων, εταιρείες αμοιβαίων κεφαλαίων και ασφαλιστικές εταιρείες. Αλλά και τους απλούς ιδιώτες μετόχους. 
Και οι παραπάνω, συμπεριφέρονται μάλλον αδιάφορα τις τελευταίες δεκαετίες όταν τίθεται το θέμα των τρομακτικών αμοιβών των διευθυντών. Σ' αυτούς, θα έπρεπε λογικά να είναι σαφές ότι έχουν υλικό συμφέρον να μην αφήνουν τις αμοιβές των διευθυντικών στελεχών να ξεχειλίζουν τόσο πολύ. Σε τελευταία ανάλυση, άν το έκαναν, θα απέμεναν στο ταμείο περισσότερα κέρδη που να μπορούν να διανεμηθούν ως μέρισμα στους μετόχους. 
Ωστόσο ισχύει το εξής: Όποιος ζητά να δίνονται πιο χαμηλές αμοιβές στα στελέχη άλλων εταιριών, θα πρέπει να εφαρμόσει το ίδιο μέτρο και στη δική του εταιρεία. Εδώ συχνά υπάρχει εμπόδιο.  
Στο ευρωπαϊκό επίπεδο, μετά από χρόνιες αντιπαραθέσεις, πρόκειται να εγκριθεί εντός του 2017 μια οδηγία της ΕΕ, η οποία θα ενισχύει το ρόλο των επενδυτών. Προβλέπει ότι οι μέτοχοι θα μπορούν να έχουν γνώμη και ψήφο στη γενική συνέλευση της εταιρείας, για ό,τι αφορά την αποζημίωση των εκτελεστικών στελεχών· αυτό, στη Γερμανία το είχαν ήδη κατά βάση προτείνει τα 2 μεγάλα κόμματα. Για τη μετατροπή της οδηγίας σε εθνικό δίκαιο, τα κράτη-μέλη της ΕΕ έχουν δύο χρόνια προθεσμία.

Η ασυνήθιστη στα δημοσκοπικά χρονικά «μετεωριτικού» τύπου εκρηκτική άνοδος 

και η εξίσου απότομη πτώση του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γερμανίας, 
 μετά την ανάληψη της ηγεσίας από τον Μ. Σουλτς (© Der Spiegel)

Δεν φαίνεται πιθανό να αλλάξουν πολλά πράγματα στις αποδοχές των μάνατζερς  
Ωστόσο,  το πόσο θα χρησιμοποιήσουν οι επενδυτές-μέτοχοι αυτή τη νέα εξουσία τους, παραμένει ζήτημα ανοικτό. Ακόμη και στις γενικές συνελεύσεις, τον τελευταίο λόγο έχουν προπαντός οι μεγαλομέτοχοι. Αυτοί, πολύ συχνά, είναι μεγάλες επενδυτικές εταιρείες, που επιζητούν συνήθως βραχυπρόθεσμα κέρδη και δεν ενδιαφέρονται για μακροπρόθεσμους στόχους, όπως είναι οι δίκαιοι μισθοί και η εργασιακή ειρήνη μέσα στην επιχείρηση.
Ανάλογες είναι και οι αντιδράσεις των επενδυτικών εταιρειών στις προτάσεις των Σοσιαλδημοκρατών και Σία. Ο  Speich, ο εκπρόσωπος της εταιρείας επενδύσεων Union Investment, λέει τα εξής: Ένα σαφές ανώτατο όριο είναι μεν σκόπιμο, ωστόσο θα πρέπει να προτείνεται από το Εποπτικό Συμβούλιο της κάθε εταιρείας. 
«Σε αντίθεση με τους πολιτικούς ή τους επενδυτές, το εποπτικό συμβούλιο έχει λεπτομερή εικόνα για τα συστήματα εταιρικής διακυβέρνησης και ελέγχου της ίδιας της εταιρείας», υποστηρίζει ο  Speich. Όσον αφορά το ζήτημα της ευθύνης, την εναποθέτει μόνον στο εποπτικό όργανο. «Το Εποπτικό Συμβούλιο κάθε εταιρείας πρέπει να είναι υπόλογο για τις αποφάσεις του», λέει. 
Λίγη περισσότερη πίεση και λίγη περισσότερη διαφάνεια φαίνεται εφικτή. Η μεγάλη επανάσταση που θα αλλάξει το τοπίο στις αποδοχές των μάνατζερς, όχι. Εκτός αν η πολιτική αποφασίσει να επιβάλει με νόμο ανώτατα όρια. Το αν αυτό θα ήταν σκόπιμο, είναι θέμα άλλης συζήτησης.

  
O Stefan Kaiser (1976) σπούδασε πολιτικές, οικονομικές επιστήμες και δημοσιογραφία στο Μάρμπουργκ, Πράγα και Βερολίνο. Συντάκτης για οικονομικά θέματα στον Tagesspiegel (Βερολίνο), στην γερμανική έκδοση των Financial Times και απο το 2011 στον Spiegel.

Άρθρα του Στέφαν Κάιζερ στον ιστοχώρο Μετά την Κρίση: 

Μανιακή τήρηση των κανόνων ή κοινοτικοποίηση των χρεών; Πώς η Γερμανία και η Γαλλία διχάζουν τη ζώνη του ευρώ 

Τέλος των προγραμμάτων βοήθειας προς την Ιρλανδία και την Ισπανία: Η κρίση στην Ευρώπη κάνει ένα διάλειμμα

 
 

Regina Titunik : Το μέλλον των σύγχρονων κοινωνιών: Πνευματική ανανέωση και ο Τελευταίος Άνθρωπος. Ο «διάλογος» του Μαξ Βέμπερ με τον Λέο Στράους και τον Φρίντριχ Νίτσε
1. Φιλελεύθερη δημοκρατία, «πολυθεϊσμός των αξιών», ασυμφιλίωτη «πάλη των θεών» μεταξύ τους